«ایران‌بودجه» از چهار طریق تلاش می‌کند تا دسترسی همه مخاطبان را به بودجه آسان‌تر کند.

اول، باز کردن داده‌ها

فایل باز داده‌های بودجه، که قابل تجزیه و تحلیل و محاسبه تا به امروز کمتر در دسترس مخاطبان عمومی قرار داشته است. کار اول «ایران بودجه»، باز کردن داده‌های صلب بودجه‌های سالیانه است. پیش از این البته سایت پایگاه داده‌های باز ایران، تلاش‌های زیادی در این باره کرده و برخی داده‌های باز مربوط به بودجه‌های سنواتی را با فرمت CSV منتشر کرده است. ما بخشی از داده‌های باز را -عمدتا مربوط به بودجه سال ۱۳۹۵- از از این پایگاه برداشته‌ایم.

دوم، به‌روز رسانی

به رغم انتشار منظم لایحه بودجه سنواتی در سال‌های اخیر، دسترسی آنلاین به فایل پی‌دی‌اف به روز شده قانون بودجه دشوار است. «ایران‌بودجه» تلاش می‌کند از طریق هم‌خوانی داده‌های پراکنده و تصاویر ضمیمه قانونِ بودجه، داده‌های لوایح را به روز کند.

سوم، دسته‌بندی

«ایران‌بودجه» از طریق دسته‌بندی ردیف‌های بودجه تلاش می‌کند تا تصویری خوانا از بودجه عمومی دولت ارائه کند. این کار امکان مقایسه میان بخش‌های مختلف را برای مخاطبان ساده‌تر فراهم می‌کند.

چهارم، ساده‌سازی

«ایران بودجه» تلاش می‌کند تا با استفاده از ادبیات عمومی و ترجمه و توضیح قابل فهم برخی اصطلاحات تخصصی، ابهامات بودجه را برای مخاطبان کمتر کند.

هدف اصلی «ایران‌بودجه» شفافیت، اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی در مورد بودجه از طریق ارائه نسخه‌ای قابل فهم از بودجه‌ عمومی دولت ایران است.

در سال‌های اخیر هم‌زمان با انتشار عمومی لایحه بودجه سالیانه، تحت قالب نسخه‌های پی‌دی‌اف، موضوع بودجه مورد توجه پژوهش‌گران، روزنامه‌نگاران و مخاطبان عمومی علاقه‌مند قرار گرفته است.

«ایران بودجه» تلاش می‌کند، تا داده‌های باز و دسته‌بندی شده بودجه عمومی دولت را به صورت ساده‌شده و قابل فهم در اختیار مخاطبان -از متخصص تا مخاطب عام- قرار دهد.

منبع اصلی اطلاعات «ایران‌بودجه»، داده‌های قوانین بودجه سنواتی است که سالیانه از سوی دولت به مجلس ارائه می‌شود و پس از بررسی و تصویب نمایندگان و تایید شورای نگهبان به عنوان قانون بودجه هر سال ابلاغ می‌شود. «ایران بودجه» داده‌های خود را از سایت شناسنامه قانون، پرتال سازمان برنامه و بودجه، پرتال وزارت اقتصاد و دارایی و پایگاه داده‌های باز ایران برداشته است.

اطلاعات پایه‌ای موجود در «ایران بودجه» مبتنی بر داده‌های «ماده واحده و جاول کلان منابع و مصارف بودجه» و بخش «بودجه عمومی» است.

«ایران‌بودجه»، در این مرحله از فعالیتش اطلاعاتی درباره بودجه «شرکت‌های دولتی، موسسات انتفاعی وابسته و دولت و بانک‌ها» ندارد.

علاوه بر این در بخش گزارش و تحلیل علاوه بر منابع فوق، از منابع معتبر رسمی، گزارش نهادهای پژوهشی و… نیز استفاده خواهد شد.

بودجه به طور کلی از دو بخش منابع و مصارف تشکیل شده است. ساختار تقسیم‌بندی بخش منابع بودجه، مشابه ساختار رسمی است. منابع به سه بخش «درآمدها»، «فروش نفت و سرمایه‌های ملی» و «منابع مالی» دسته‌بندی شده‌اند.

در بخش مصارف نیز بر اساس تقسیم‌بندی کلی، بودجه عمومی در سه بخش ملی، استانی و متفرقه تقسیم‌بندی شده‌اند.

بخش ملی، همان جدول شماره ۷ کتاب بودجه است که اعتبارات دستگاه‌های اصلی و زیرمجموعه را مشخص می‌کند. این قسمت به ۶ بخشِ. دستگاه‌های اجرایی (مجموعه دولت)، دستگاه‌های قضایی، حوزه قانون‌گذاری، نهادهای نظامی و امنیتی، حوزه سلامت، حوزه آموزش و سایر نهادها دسته‌بندی شده‌اند.

در تقسیم‌بندی‌های «ایران‌بودجه»، کلیه دستگاه‌ها و نهادهای اصلی و زیرمجموعه کلیه نهادهای نظامی و انتظامی و امنیتی، در یک مجموعه دسته‌بندی شده‌اند. این مجموعه شامل ستاد کل نیروهای مسلح، سپاه پاسداران، ارتش، نیروی انتظامی، وزارت دفاع، وزارت اطلاعات و شورای عالی امنیت ملی است.

دستگاه‌های اجرایی شامل نهادها و دستگاه‌های اجرایی عمدتا زیر نظر دولت است. نهاد ریاست جمهوری، معاونان رییس جمهوری، سازمان‌های زیر نظر دولت، و وزارتخانه‌ها -به جز مجموعه وزارتخانه‌های دفاع، اطلاعات، آموزش پرورش، علوم و بهداشت- در این بخش دسته‌بندی شده‌اند.

با توجه به ماهیت آموزشی و تحقیقاتی برخی فعالیت‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی، این دسته از اعتبارات به طور جداگانه از مجموعه اعتبارات بیمارستان‌ها محاسبه و جدا شده‌اند و به بخش آموزش پزشکی، در مجموعه آموزش و پژوهش منتقل شده‌اند.

اعتبارات آموزشی و تحقیق و پژوهش از بودجه بیمارستان‌ها در بخش سلامت کسر شده‌اند.

به فاصله چند روز پس از انتشار لایحه بودجه هر سال، «ایران‌بودجه» پس از آماده‌سازی فایل لایحه به روز خواهد شد. پس از تصویب مجلس و انتشار عمومی داده‌های مربوط به بودجه مصوب، نسخه نهایی بودجه پس از تطبیق لایحه با فهرست تغییرات به روز خواهد باشد. با توجه به نحوه فعلی انتشار قانون بودجه، برآورد زمانی تطبیق داده‌ها حدود یک ماه خواهد بود.

در طول سال، بسته به درخواست مخاطبان و فعالیت‌های گروه تحقیق، گزارش‌ها و تحلیل‌هایی مرتبط با مسایل روز تهیه می‌شوند. همچنین توضیحات مورد نیاز و سوالات مخاطبان هم در دو بخش توضیحات و اطلاعات بیشتر فایل بودجه و بخش سوالات متداول به‌روز خواهند شد.

بودجه در واقع پیش‌بینی دولت از حساب دخل و خرج هر سال است که مساوی یکدیگرند. البته این به معنی تساوی درآمدها و مخارج نیست، چنان‌که درآمدهای دولت (شامل مالیات و سایر درآمدها) همواره کمتر از هزینه‌های جاری آن است، به همین دلیل دولت ناگزیر به دست‌ بردن به منابع نفتی و منابع مالی (استقراض) برای تامین مازاد هزینه‌ها است.

قاعدتا نه همه درآمدها محقق می‌شوند و نه همه اعتبارات به دستگاه‌ها داده می‌شود تا خرج اموری کنند که در بودجه پیش‌بینی شده است. گزارش دقیق دخل و خرج بودجه، تحت عنوان گزارش تفریغ بودجه به فاصله حداقل یک سال از سوی دیوان محاسبات کشور منتشر می‌شود. این گزارش‌ها نشان می‌دهد چقدر از پیش‌بینی‌های بودجه در تامین منابع و مصرف اعتبارات تحقق پیدا کرده است. در واقع گزارش عملکرد بودجه دقیق‌ترین سند درباره دخل و خرج دولت است، اما متاسفانه گزارش‌های تفریغ حاوی اطلاعات و جزییات کامل نیستند تا بر اساس آن بتوان تصویر دقیقی از عملکرد بودجه‌ ارائه کرد.

بودجه در واقع نشان دهنده نظامِ دخل و خرج دولت است و از این جهت در ارائه تصویری کلی مفید است. به اضافه اینکه سقف اعتبارات هر دستگاه را نشان می‌دهد. هیچ کدام از دستگاه‌ها و نهادهای دولتی مجاز نیستند بیشتر از اعتبارات پیش‌بینی شده در قانونِ بودجه، پول خرج کنند، مگر آنکه دولت قانون دیگری را تحت عنوان متمم به تصویب مجلس برساند.

در ادبیات عمومی، معمولا واژه یارانه‌ها مترادف یارانه‌های نقدی در نظر گرفته می‌شود. با این حال اعتبارات مربوط به هدفمندی و یارانه‌ها‌ی نقدی، خارج از جدول منابع و مصارف بودجه عمومی، در تبصره ۱۴ لایحه و قانون بودجه ذکر می‌شود. منابع آن مستقیما از طریق منابع سازمان هدفمندی (عمدتا حذف یارانه حامل‌های انرژی) تامین می‌شود. تنها اعتبارات مربوط به یارانه‌ها در بودجه عمومی، مربوط به اعتبارات یارانه‌ها در بخش متفرقه بودجه است که بیشتر به مواردی چون مثل یارانه نان و یارانه حمل و نقل و یارانه خرید تضمینی گندم و چای و… می‌پردازد.