در کتاب بودجه که دولت هر سال به مجلس میدهد، جدولی وجود دارد که بر خلاف اغلب جدولهای کتاب بودجه، ارزش و اعتبار اجرایی ندارد. کارکرد این جدول بیشتر تحقیقی است بیش از آنکه به کار حسابرسان بیاید، برای تحلیلگران و محققان مفید است.
با نگاه کردن به جدول ۶ نمیتوان فهمید چقدر از بودجه به کدام وزارتخانه یا نهاد میرسد، اما نگاه کردن به آن نشان میدهد وزن کلی هر بخش بودجه چقدر است. مثلا چقدر از بودجه عمومی در حوزه «رفاه اجتماعی» که حاصل جمع شامل جمع اعتبارات بخشهای حمایتی، امداد و نجات، بیمههای اجتماعی، توانبخشی… هزینه میشود.
این جدول نشاندهنده کیفیت بودجه و وزن مالی فعالیتهای رسمی دولتی و حاکمیتی است و در واقع، روایت رسمی از چگونگی توزیع هزینهها در بخشی از بودجه پیشنهادی است.
اما این روایت رسمی به ۲ دلیل، روایت کامل و دقیقی نیست.
۱- با تغییر نظام تقسیمبندی نتیجه آن نیز عوض میشود.
ما نیز در ایرانبودجه، به طور مستقل، اقدام به بخشبندی جدول شماره ۷ تحت عنوان بودجه ملی کرده و بودجه دستگاههای اصلی را بر اساس روش تقسیمبندی خود محاسبه کردهایم. اما قطعا نتیجه تقسیمبندی ما مطابق با تقسیمبندی سازمان برنامه و بودجه نیست. این دو با توجه به روش مختلف دستهبندی و برچسبزنی، تهیه شدهاند. اطلاعات دقیقی در خصوص نظام دستهبندی سازمان برنامه و بودجه و چگونگی تفکیک ردیفها در دست نیست. مشخص نیست این سازمان کدام ردیفها و کدام بخش از کدام ردیفها را در کدام گروه و ردیف دستهبندی میکند. به همین دلیل بعد از تغییرات بودجه مصوب، امکان بهروزرسانی جدول شماره ۶ تا زمان انتشار نهایی کتاب بودجه وجود ندارد.
۲- جدول شماره ۶ کامل نیست و میتواند مخاطب را به خطا بیندازد.
این جدول فقط به بودجه عمومی دستگاههای اصلی اختصاص دارد و اعتبارات متفرقه و استانی در آنها لحاظ نشده. این میتواند در برخی موارد، گمراه کننده نیز باشد.
به عنوان مثال در لایحه پیشنهادی بودجه در سال ۹۷، بخش قابل توجهی از بودجه ۳ نهاد مهم دولتی -آموزش و پرورش، سازمان برنامه و بودجه و بنیاد شهید، به بودجه استانی منتقل شدهاند. همین سبب شده برخی به خطا گمان کنند امسال سهم آموزش و پرورش، به نسبت سایر فصلهای آموزشی کاهش قابل ملاحظهای پیدا کرده، در حالی که در عالم واقع وضعیت تغییر چندانی نکرده و سهم آموزش و پرورش کم نشده است.
با این حال همچنان جدول شماره ۶، اطلاعات مفیدی برای محققان و پژوهشگران دارد و تصویری رسمی و قابل تامل از الگوی تقسیم پول در ایران ارائه میکند.
نمودار بالا با استفاده از دادههای جدول شماره ۶ تهیه شدهاند. این تصاویر در واقع کیفیتسنجی رسمی بودجه پیشنهادی دولت برای سال ۹۷ است. با نگاه کردن به آنها میتوان تصویری رسمی از الگوی هزینهای دولت در سال ۹۷ به دست آورد.
بر اساس اطلاعات جدول شماره ۶، نزدیک به یک سوم هزینههای دولت در حوزه رفاه و امور اجتماعی است که بیش از ۶۰ درصد آن مربوط به فصل حمایتی است. وقتی به جزییات این فصل نگاه کنیم درخواهیم یافت دولت برای هزینه حدود یک پنجم اعتبارات ملی در بخش حمایتی برنامهریزی کرده است؛ بعد از آن ۱۶ درصد کل بودجه مربوط به فصل درمان است از حوزه سلامت است و ۱۳ درصد اعتبارات در بخش نظامی هزینه خواهد شد. یا نگاهی به حوزه آموزش و پژوهش نشان میدهد، آموزش عالی ۶۰ درصد اعتبارات این بخش را به خود اختصاص میدهد. ۱۲ برابر بیش از بودجه پژوهشهای پایه که آن هم در مراکز تحصیلات تکمیلی و پارکهای علم و فناوری هزینه میشود. البته باید یادآوری کرد امسال بیش از ۳۳ هزار میلیارد تومان از اعتبارات آموزش و پرورش به بودجه استانی انتقال پیدا کرده که در جدول شماره ۶ نیامده است.
یا در حوزه فرهنگ، به رغم آنکه سهم کلی این بخش از بودجه ملی کمتر از ۳ درصد است، اما بیش از یک چهارم اعتبارات این بخش صرف مسایل دینی و مذهبی میشود و بقیه به فصلهای فرهنگی، هنری و ورزشی و گردشگری میرسد. باید توجه داشت بسیاری از نهادهای دینی و مذهبی به غیر از بودجه ملی، در بخش متفرقه هم صاحب ردیفهای دائمی و موقتند که در جدول ۶ به آنها اشارهای نشده.